กำเนิดตำบลในประเทศกัมพูชา

          ก่อนที่ฝรั่งเศสเข้ามาปกครองเขมร ในประเทศเขมรเองยังไม่มีตำแหน่งนี้เป็นทางการ ยังอยู่ในลักษณะการปกครองกันเองเปรียบเสมือนชนเผ่าหนึ่งแล้วมีผู้นำชุมชน ซึ่งเป็นคนหนุ่มอายุน้อยที่ได้รับความไว้วางไว้จากผู้ใหญ่ในชุมชนนั้นให้ดำรงตำแหน่งเป็นผู้นำ การบริหารชุมชนในตำแหน่งนี้ยังไม่มีเงินเดือน แต่รับได้สิ่งตอบแทนต่างๆ เช่น ข้าวสาร ของกินหรืออื่นๆ จะได้มากได้น้อยขึ้นอยู่กับผลงานของผู้นำคนนั้น หมายถึง ตำแหน่งกำนันนั้นเป็นตำแหน่งที่ทำเพื่อชุมชน ทำให้ชุมชนชอบ ชุมชนรักถึงจะได้สิ่งตอบแทน
          แต่หลังจากฝรั่งเศสเข้ามาปกครองเขมร (ค.ศ.1863-1953) ตำแหน่งดังกล่าวเริ่มมีการเปลี่ยนแปลง ในยุคที่ฝรั่งเศสปกครอง เขาได้ทำการปฏิรูประบบการปกครองท้องถิ่นครั้งใหญ่ถึง 8 ครั้ง เริ่มตั้งแต่ ค.ศ. 1901 แต่ประสบความสมเร็จคือ ค.ศ.1908 ฝรั่งเศสได้จัดให้มีการเลือกตั้งกำนันขึ้น สาเหตุเพราะว่าเขาใช้กำนันที่เป็นคนเขมรทำงานแทนเขาในการเก็บภาษีจากประชาชนของตนเอง แรกๆ ยังไม่ได้รับความสนใจจากประชาชนกับตำแหน่งดังกล่าวเท่าที่ควร จึงมีนโยบายใหม่คือ มีเงินประจำตำแหน่ง และสิทธิประโยชน์อื่นๆ จากฝรั่งเศส สำหรับผู้ที่ดำรงตำแหน่งนี้ ต่อมาในปี ค.ศ. 1919 พระบาทองค์ดวง พระมหากษัตริย์เขมรในสมัยนั้น ทรงโปรดฯ ให้มีเงินประจำตำแหน่งกำนันและผู้ช่วยจากรัฐ
           จนถึง ค.ศ. 1926 -1943 ตำแหน่งนี้ได้ปฏิรูปเหมือนของฝรั่งเศส แต่ในปีเดียวกัน ระบบการเลือกตั้งกำนันก็ยุติ โดยกำนันตำบลที่เคยได้รับการเลือกตั้งจากประชาชน ถูกเปลี่ยนเป็นได้รับการเลือกตั้งจากผู้ว่าราชการจังหวัดแทน โดยได้รับความเห็นชอบจากฝรั่งเศสด้วย แต่อย่างไรก็ตาม การได้มาซึ่งตำแหน่งกำนันก็ยังแบ่งออกเป็นสองประเภท คือแบบเลือกตั้ง และแบบแต่งตั้ง ตำบลไหนสำคัญๆ เขาจะใช้ระบบการแต่งตัง ตำบลไหนไม่ค่อยสำคัญ เขาจะใช้ระบบเลือกตั้ง และในปี ค.ศ. 1955 เป็นยุคที่เขมรได้รับเอกราชจากฝรั่งเศสแล้ว ได้มีประกาศให้มีการเลือกตั้งตำแหน่งกำนันตำบล โดยแต่ละจังหวัดจะมีการเลือกตั้งที่แตกต่างกัน แล้วหลังจากนั้น เขมรก็เจอปัญหาภายในประเทศ ทั้งช่วงปฏิวัติเปลี่ยนแปลงระบบการปกครอง (ค.ศ.1970-1975) และช่วงเขมรแดง (ค.ศ.1975-1979) และระบอบสาธารณรัฐประชาชนกัมพูชา (ค.ศ.1979-1989) ระบอบรัฐกัมพูชา (ค.ศ.1989-1991) การเลือกตั้งกำนันตำบลเหมือนจะไม่มีข้อมูลอะไรเลย จนถึงเขมรกลับมาใช้ระบอบราชอาณาจักรกัมพูชาอีกครั้ง ตามรัฐธรรมนูญฉบับแรกหลังจากสงคราม คือรัฐธรรมนูญ ค.ศ. 1993 การเลือกตั้งกำนันจึงกลับมาใช้อีกครั้งจนถึงทุกวันนี้

ภาพ : หมู่บ้านแห่งหนึ่งในอำเภอปวก จังหวัดเสียมเรียบ

Writer : Sut Sorin